Có thể khẳng định rằng, qua các kỳ Đại hội Đảng, từ Đại hội lần thứ VIII đến Đại hội lần thứ XI, Đảng đều đưa ra định hướng phát triển kinh tế vùng ven biển và kinh tế biển.
Từ Đại hội lần thứ VIII, Đảng đã xác định: Vùng biển và ven biển là địa bàn chiến lược kinh tế và an ninh quốc phòng, có nhiều lợi thế phát triển và là cửa mở lớn của cả nước để đẩy mạnh giao lưu quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài. Khai thác tối đa tiềm năng và các lợi thế của vùng biển, ven biển, kết hợp với an ninh, quốc phòng, tạo thế và lực để phát triển mạnh kinh tế-xã hội, bảo vệ và làm chủ vùng biển của Tổ quốc.
Từ định hướng phát triển
Trong chiến lược phát triển kinh tế vùng, Đại hội Đảng lần thứ IX chủ trương: Phát triển mạnh và phát huy vai trò chiến lược của kinh tế biển kết hợp với bảo vệ vùng biển: Mở rộng nuôi trồng và đánh bắt, chế biến hải sản, tiến ra biển xa; khai thác và chế biến dầu khí; phát triển công nghiệp đóng tàu và vận tải biển, du lịch, dịch vụ; phát triển các vùng dân cư ven biển, giữ vững an ninh, quốc phòng….
Đối với khu vực biển và hải đảo: Xây dựng chiến lược phát triển kinh tế biển và hải đảo, phát huy thế mạnh đặc thù của hơn 1 triệu km2 thềm lục địa. Tăng cường điều tra cơ bản làm cơ sở cho quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế biển.
Tại Đại hội lần thứ X, Đảng khẳng định rằng xây dựng và thực hiện chiến lược phát triển kinh tế biển toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm; sớm đưa nước ta trở thành quốc gia mạnh về kinh tế biển trong khu vực, gắn với đảm bảo an ninh quốc phòng, an ninh và hợp tác quốc tế; phát triển mạnh hệ thống cảng biển, vận tải biển, khai thác và chế biến dầu khí, hải sản, dịch vụ biển; đẩy nhanh ngành công nghiệp đóng tàu biển và công nghiệp khai thác, chế biến hải sản; phát triển mạnh, đi trước một bước một số vùng kinh tế ven biển và hải đảo…
Đối với vùng Bắc Trung bộ và duyên hải miền Trung, xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý, khai thác cảng biển, vận tải biển, công nghiệp chế biến xuất khẩu, lọc hóa dầu, sản xuất vật liệu xây dựng, thủy điện, du lịch, nuôi trồng và đánh bắt thủy sản, trồng cây công nghiệp, phát triển có hiệu quả các khu kinh tế, khu công nghiệp ven biển gắn với cảng biển, các đô thị mới và các tuyến hành lang Đông Tây.
Ngày 24/1/2007, Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X đã thảo luận và cho ý kiến về Đề án Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, đồng thời ra Nghị quyết về “Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020.”
Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, xác định phấn đấu để nước ta trở thành một quốc gia mạnh về biển, giàu lên từ biển, bảo vệ vững chắc chủ quyền, quyền chủ quyền quốc gia trên biển, góp phần giữ vững ổn định và phát triển đất nước; kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế-xã hội với đảm bảo quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường; có chính sách hấp dẫn nhằm thu hút mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế biển; xây dựng các trung tâm kinh tế lớn vùng duyên hải gắn với các hoạt động kinh tế biển làm động lực quan trọng đối với sự phát triển của cả nước.
Theo Chiến lược, phấn đấu đến năm 2020, kinh tế biển đóng góp khoảng 53-55% GDP và 55-60% kim ngạch xuất khẩu của cả nước, giải quyết tốt các vấn đề xã hội, cải thiện một bước đáng kể đời sống của nhân dân vùng biển và ven biển.
Thực hiện chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2011-2020, trong đó định hướng phát triển, đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, Đại hội lần thứ XI của Đảng xác định: Khai thác bền vững, có hiệu quả nguồn lợi hải sản, gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường biển. Phát triển nuôi trồng thủy sản theo quy hoạch, tập trung vào những sản phẩm có thế mạnh, có giá trị cao; xây dựng đồng bộ kết cấu hạ tầng vùng nuôi; đẩy mạnh áp dụng tiến bộ khoa học và công nghệ vào sản xuất và chế biến, nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu vệ sinh an toàn thực phẩm. Xây dựng ngành thủy sản Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực.
Đến giải pháp phát triển kinh tế biển khu vực miền Trung
Từ chủ trương, định hướng về phát triển kinh tế biển, đảo của Đảng, những năm qua, các tỉnh miền Trung đã từng bước khai thác các điều kiện tự nhiên, tiềm năng, thế mạnh của mỗi địa phương phát triển mạnh kinh tế-xã hội, nhất là xây dựng chiến lược phát triển kinh tế biển, đảo.
Hầu hết các tỉnh, thành phố đã hình thành các Khu kinh tế, khu công nghiệp dọc bờ biển theo mô hình: cảng biển-khu kinh tế hoặc Khu công nghiệp-đô thị ven biển; phát triển mạnh nghề đánh bắt thủy sản xa bờ; khai thác tiềm năng kinh tế tại các đảo trong khu vực là một thế mạnh của khu vực; đề ra các Nghị quyết chuyên đề hoặc Chương trình phát triển du lịch-dịch vụ, nhất là du lịch ven biển, hải đảo; tăng cường hợp tác liên doanh trong và ngoài nước, mở rộng thị trường tiêu thụ nội địa và xuất khẩu…
Theo phó giáo sư-tiến sỹ Trương Minh Dục, Học viện Chính trị-Hành chính khu vực III, trong xu thế hội nhập kinh tế hiện nay, để khai thác có hiệu quả tiềm năng, thế mạnh kinh tế biển, đảo trong khu vực miền Trung, thời gian tới, trong khu vực cần có chiến lược khai thác kinh tế biển, lấy kinh tế biển làm động lực thúc đẩy sự phát triển của cả vùng, tạo ra việc làm thu hút mạnh lao động, thúc đẩy thủy sản phát triển.
Trong đó, phát triển ngành thủy sản một cách bền vững theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng ngành thủy sản thành ngành kinh tế mũi nhọn và là một khâu đột phá về kinh tế, là hướng làm giàu của các tỉnh trong khu vực. Đối với việc khai thác thủy hải sản, hướng ưu tiên là tập trung đầu tư khai thác vùng biển khơi, vừa phát triển kinh tế biển, vừa tham gia bảo vệ chủ quyền an ninh trên vùng biển miền Trung; trong đó chú trọng mở rộng năng lực đánh bắt xa bờ, hoàn thiện và mở rộng các cơ sở hạ tầng và dịch vụ hậu cần nghề cá, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho ngư dân bám biển dài ngày.
Đối với vận tải biển, tập trung nâng cấp và hoàn thiện hệ thống cảng nước sâu Nghi Sơn ở tỉnh Thanh Hóa, Tiên Sa ở thành phố Đà Nẵng, Dung Quất ở tỉnh Quảng Ngãi, Vân Phong ở tỉnh Khánh Hòa… Đồng thời, nâng cấp xây dựng mới các cơ sở đóng mới, sửa chữa tàu thuyền theo hướng công nghiệp; từng bước hình thành tập đoàn đóng và sửa chữa tàu biển hiện đại ở miền Trung, đủ sức cạnh tranh thị phần vận tải biển trong khu vực.
Các tỉnh miền Trung tiếp tục đẩy mạnh khả năng phát triển du lịch sinh thái biển, đảo dựa trên thế mạnh của tiềm năng đa dạng sinh học, các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử quốc gia, di sản thế giới, gắn với “Con đường di sản miền Trung” đầy hấp dẫn. Đồng thời, chú trọng đầu tư phát triển có sở hạ tầng, nhất là các khu kinh tế, khu công nghiệp, đô thị ven biển, có chính sách liên kết, hợp tác vùng, địa phương trong việc bố trí cơ cấu ngành nghề, phân công lao động…
Theo giáo sư-tiến sỹ Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Việt Nam nói chung và miền Trung nói riêng vẫn chưa nhận thức một cách đầy đủ về tiềm năng và lợi thế của biển, đảo. Mặc dù đã có ý thức vươn ra biển, đảo khá sớm, song cho đến nay người miền Trung (rộng hơn là cộng đồng người Việt) vẫn chưa thực sự vươn ra đại dương, chưa hình thành văn hóa hướng ra biển và đại dương. Những năm gần đây, dù đã có cố gắng và quan tâm nhiều hơn đến biển, đảo nhằm đẩy mạnh khai thác tiềm năng, lợi thế của biển, nhưng kinh tế biển, đảo vẫn chưa có vị trí xứng đáng trong nền kinh tế quốc dân.
Hiện nay ở hầu hết các tỉnh miền Trung đang hình thành và phát triển mô hình kinh tế ven biển mà trong đó tỉnh nào cũng định hướng, quy hoạch và xây dựng cảng nước sâu, nhà máy lọc dầu, khu công nghiệp, khu kinh tế... Tuy nhiên, hiệu quả chưa đồng đều, còn phân tán và lãng phí nguồn nhân lực.
Như vậy, phát triển kinh tế biển, đảo cần được nhận thức đầy đủ, sâu sắc, trên cơ sở đó đưa ra các chương trình hành động và giải pháp cụ thể nhằm xây dựng các chiến lược, hướng đến khai thác và quản lý biển, đảo một cách bền vững. Điều này đòi hỏi phải có sự phối hợp, thống nhất giữa các ngành, lĩnh vực từ Trung ương đến địa phương và phải được sự đồng tình của người dân./.
Từ Đại hội lần thứ VIII, Đảng đã xác định: Vùng biển và ven biển là địa bàn chiến lược kinh tế và an ninh quốc phòng, có nhiều lợi thế phát triển và là cửa mở lớn của cả nước để đẩy mạnh giao lưu quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài. Khai thác tối đa tiềm năng và các lợi thế của vùng biển, ven biển, kết hợp với an ninh, quốc phòng, tạo thế và lực để phát triển mạnh kinh tế-xã hội, bảo vệ và làm chủ vùng biển của Tổ quốc.
Từ định hướng phát triển
Trong chiến lược phát triển kinh tế vùng, Đại hội Đảng lần thứ IX chủ trương: Phát triển mạnh và phát huy vai trò chiến lược của kinh tế biển kết hợp với bảo vệ vùng biển: Mở rộng nuôi trồng và đánh bắt, chế biến hải sản, tiến ra biển xa; khai thác và chế biến dầu khí; phát triển công nghiệp đóng tàu và vận tải biển, du lịch, dịch vụ; phát triển các vùng dân cư ven biển, giữ vững an ninh, quốc phòng….
Đối với khu vực biển và hải đảo: Xây dựng chiến lược phát triển kinh tế biển và hải đảo, phát huy thế mạnh đặc thù của hơn 1 triệu km2 thềm lục địa. Tăng cường điều tra cơ bản làm cơ sở cho quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế biển.
Tại Đại hội lần thứ X, Đảng khẳng định rằng xây dựng và thực hiện chiến lược phát triển kinh tế biển toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm; sớm đưa nước ta trở thành quốc gia mạnh về kinh tế biển trong khu vực, gắn với đảm bảo an ninh quốc phòng, an ninh và hợp tác quốc tế; phát triển mạnh hệ thống cảng biển, vận tải biển, khai thác và chế biến dầu khí, hải sản, dịch vụ biển; đẩy nhanh ngành công nghiệp đóng tàu biển và công nghiệp khai thác, chế biến hải sản; phát triển mạnh, đi trước một bước một số vùng kinh tế ven biển và hải đảo…
Đối với vùng Bắc Trung bộ và duyên hải miền Trung, xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý, khai thác cảng biển, vận tải biển, công nghiệp chế biến xuất khẩu, lọc hóa dầu, sản xuất vật liệu xây dựng, thủy điện, du lịch, nuôi trồng và đánh bắt thủy sản, trồng cây công nghiệp, phát triển có hiệu quả các khu kinh tế, khu công nghiệp ven biển gắn với cảng biển, các đô thị mới và các tuyến hành lang Đông Tây.
Ngày 24/1/2007, Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X đã thảo luận và cho ý kiến về Đề án Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, đồng thời ra Nghị quyết về “Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020.”
Chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020, xác định phấn đấu để nước ta trở thành một quốc gia mạnh về biển, giàu lên từ biển, bảo vệ vững chắc chủ quyền, quyền chủ quyền quốc gia trên biển, góp phần giữ vững ổn định và phát triển đất nước; kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế-xã hội với đảm bảo quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường; có chính sách hấp dẫn nhằm thu hút mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế biển; xây dựng các trung tâm kinh tế lớn vùng duyên hải gắn với các hoạt động kinh tế biển làm động lực quan trọng đối với sự phát triển của cả nước.
Theo Chiến lược, phấn đấu đến năm 2020, kinh tế biển đóng góp khoảng 53-55% GDP và 55-60% kim ngạch xuất khẩu của cả nước, giải quyết tốt các vấn đề xã hội, cải thiện một bước đáng kể đời sống của nhân dân vùng biển và ven biển.
Thực hiện chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2011-2020, trong đó định hướng phát triển, đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, Đại hội lần thứ XI của Đảng xác định: Khai thác bền vững, có hiệu quả nguồn lợi hải sản, gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường biển. Phát triển nuôi trồng thủy sản theo quy hoạch, tập trung vào những sản phẩm có thế mạnh, có giá trị cao; xây dựng đồng bộ kết cấu hạ tầng vùng nuôi; đẩy mạnh áp dụng tiến bộ khoa học và công nghệ vào sản xuất và chế biến, nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu vệ sinh an toàn thực phẩm. Xây dựng ngành thủy sản Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực.
Đến giải pháp phát triển kinh tế biển khu vực miền Trung
Từ chủ trương, định hướng về phát triển kinh tế biển, đảo của Đảng, những năm qua, các tỉnh miền Trung đã từng bước khai thác các điều kiện tự nhiên, tiềm năng, thế mạnh của mỗi địa phương phát triển mạnh kinh tế-xã hội, nhất là xây dựng chiến lược phát triển kinh tế biển, đảo.
Hầu hết các tỉnh, thành phố đã hình thành các Khu kinh tế, khu công nghiệp dọc bờ biển theo mô hình: cảng biển-khu kinh tế hoặc Khu công nghiệp-đô thị ven biển; phát triển mạnh nghề đánh bắt thủy sản xa bờ; khai thác tiềm năng kinh tế tại các đảo trong khu vực là một thế mạnh của khu vực; đề ra các Nghị quyết chuyên đề hoặc Chương trình phát triển du lịch-dịch vụ, nhất là du lịch ven biển, hải đảo; tăng cường hợp tác liên doanh trong và ngoài nước, mở rộng thị trường tiêu thụ nội địa và xuất khẩu…
Theo phó giáo sư-tiến sỹ Trương Minh Dục, Học viện Chính trị-Hành chính khu vực III, trong xu thế hội nhập kinh tế hiện nay, để khai thác có hiệu quả tiềm năng, thế mạnh kinh tế biển, đảo trong khu vực miền Trung, thời gian tới, trong khu vực cần có chiến lược khai thác kinh tế biển, lấy kinh tế biển làm động lực thúc đẩy sự phát triển của cả vùng, tạo ra việc làm thu hút mạnh lao động, thúc đẩy thủy sản phát triển.
Trong đó, phát triển ngành thủy sản một cách bền vững theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng ngành thủy sản thành ngành kinh tế mũi nhọn và là một khâu đột phá về kinh tế, là hướng làm giàu của các tỉnh trong khu vực. Đối với việc khai thác thủy hải sản, hướng ưu tiên là tập trung đầu tư khai thác vùng biển khơi, vừa phát triển kinh tế biển, vừa tham gia bảo vệ chủ quyền an ninh trên vùng biển miền Trung; trong đó chú trọng mở rộng năng lực đánh bắt xa bờ, hoàn thiện và mở rộng các cơ sở hạ tầng và dịch vụ hậu cần nghề cá, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho ngư dân bám biển dài ngày.
Đối với vận tải biển, tập trung nâng cấp và hoàn thiện hệ thống cảng nước sâu Nghi Sơn ở tỉnh Thanh Hóa, Tiên Sa ở thành phố Đà Nẵng, Dung Quất ở tỉnh Quảng Ngãi, Vân Phong ở tỉnh Khánh Hòa… Đồng thời, nâng cấp xây dựng mới các cơ sở đóng mới, sửa chữa tàu thuyền theo hướng công nghiệp; từng bước hình thành tập đoàn đóng và sửa chữa tàu biển hiện đại ở miền Trung, đủ sức cạnh tranh thị phần vận tải biển trong khu vực.
Các tỉnh miền Trung tiếp tục đẩy mạnh khả năng phát triển du lịch sinh thái biển, đảo dựa trên thế mạnh của tiềm năng đa dạng sinh học, các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử quốc gia, di sản thế giới, gắn với “Con đường di sản miền Trung” đầy hấp dẫn. Đồng thời, chú trọng đầu tư phát triển có sở hạ tầng, nhất là các khu kinh tế, khu công nghiệp, đô thị ven biển, có chính sách liên kết, hợp tác vùng, địa phương trong việc bố trí cơ cấu ngành nghề, phân công lao động…
Theo giáo sư-tiến sỹ Nguyễn Xuân Thắng, Chủ tịch Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Việt Nam nói chung và miền Trung nói riêng vẫn chưa nhận thức một cách đầy đủ về tiềm năng và lợi thế của biển, đảo. Mặc dù đã có ý thức vươn ra biển, đảo khá sớm, song cho đến nay người miền Trung (rộng hơn là cộng đồng người Việt) vẫn chưa thực sự vươn ra đại dương, chưa hình thành văn hóa hướng ra biển và đại dương. Những năm gần đây, dù đã có cố gắng và quan tâm nhiều hơn đến biển, đảo nhằm đẩy mạnh khai thác tiềm năng, lợi thế của biển, nhưng kinh tế biển, đảo vẫn chưa có vị trí xứng đáng trong nền kinh tế quốc dân.
Hiện nay ở hầu hết các tỉnh miền Trung đang hình thành và phát triển mô hình kinh tế ven biển mà trong đó tỉnh nào cũng định hướng, quy hoạch và xây dựng cảng nước sâu, nhà máy lọc dầu, khu công nghiệp, khu kinh tế... Tuy nhiên, hiệu quả chưa đồng đều, còn phân tán và lãng phí nguồn nhân lực.
Như vậy, phát triển kinh tế biển, đảo cần được nhận thức đầy đủ, sâu sắc, trên cơ sở đó đưa ra các chương trình hành động và giải pháp cụ thể nhằm xây dựng các chiến lược, hướng đến khai thác và quản lý biển, đảo một cách bền vững. Điều này đòi hỏi phải có sự phối hợp, thống nhất giữa các ngành, lĩnh vực từ Trung ương đến địa phương và phải được sự đồng tình của người dân./.
Nguyễn Đăng Lâm (TTXVN/Vietnam+)